[p. 24]

DCCXLVIII

Confirmation d'une sentence d'absolution rendue par l'official de Luçon en faveur de François Racodet, clerc, accusé par la voix publique, sans aucune preuve, d'avoir assassiné Jean Terrasson, à Nalliers.

  • B AN JJ. 139, n°160, fol. 187
  • a P. Guérin, Archives historiques du Poitou, 24, p. 24-32
D'après a.

Karolus, etc. Notum facimus universis, presentibus et futuris, nos vidisse litteras formam que sequitur continentes :
Universis presentes litteras inspecturis et audituris, officialis Lucionensis, commissarius reverendi in Christo patris ac domini, domini R.1 permissione divina Lucionensis [p. 25] episcopi, salutem in Domino. Ex ore sedentis in trono procedit gladius bis acutus, cujus aspectu terribili proprie volunlatis dissipatur arbitrium reproborumque noxius apetitus, sine personarum delectu sub juris regula limitatur, ideoque sedet in examine veritatis pro tribunali justicia et quasi rex in solio judicii retitudo, ut orbis judices recte judicent et eorum oculi videant equitatem. Sane a nonnullis, licet paucis, emulis et detractoribus zisanieque satoribus falso rumore perlato et murmuracione suborta ad aures nostras esse deductum quod Franciscus Racodet2, clericus, plura et varia crimina commiserat, videlicet quod idem clericus, dyabolo suadente, maligno spiritu imbutus, pensatis insidiis, Johannem Tairasson in villa de Naleriis in tantum nequiter vulneraverat, quod idem Johannes continuo expiraverat. Item quod idem clericus ad interficiendum dictum Johannem opem, favorem, auxilium prebuerat ac juvamen. Item quod dictus clericus dictum homicidium, ejus factum nomine, ratum, gratum habuerat atque firmum. Item quod idem clericus premissa pluries confessus fuerat fore vera. Item quod de et super premissis erat vox communis et fama publica. Item quod premissa erant adeo notoria et manifesta quod non poterant tergiversanter celari. Nos [p. 26] enim officialis predictus assurgentes ad sciendum et inquirendum de premissis omnimodam veritatem, nollentes talia sub dissimulacione pertransire, affectantes facere processum maturum cum dicto clerico, ipso prius in nostris carcere, prisione sive arresto posito et detento, pro articulorum qualitate processimus usque ad diffinitivam sentenciam, in dicto negocio deliberate et mature, et servare volumus, prout potuerimus, judiciariam gravitatem, fecimusque coram nobis citari et evocari specialiter et expresse per rectorem ecclesie de Naleriis, videlicet Dyonisiam, relictam defuncti Johannis Tarrasson, Johannem Taluschea, condam castellanum domini de Thors3 in dicta villa de Naleriis, Petrum de Fontberner4, servientem dicti domini in predicta villa, Guillelmum Chamea, Dyonisium Gobin, Stephanum Dinent, Gauffridum Minguet, Guillelmum Cornya, Johannem Bachelant, Andream Gauteron, Laurencium Guillebaut, clericos, preceptorem domus de Scola, Johannem Saintoti, Guillelmum Guillon, Stephanum Brichou, Dyonisiam Racodete et Guillelmum, ejus fratrem, Guillelmum Domerin, Georgetum Guillon, Dyonisium Marcudea, Johannem et Johannem (sic) Boneteas, fratres, Gauffridum dau Plesseys, clericum, Petrum Richer et ejus uxorem, Nicholaum Cotin et ejus uxorem, Theophanam Robeline et Petronilam, ejus sororem, necnon et publice et in generali in ecclesia de Naleriis omnes et singulos parrochianos dicti loci, ad certos dies et competentes, continentes legitima intervalla, videlicet omnes illos et illas, qui vel [p. 27] que contra dictum clericum de et super premissis criminibus aliquid dicere, opponere, proponere, accusare vel ipsum impetere vellent, quod comparerent coram nobis apud Lucionem, dicturi, opposituri, proposituri, denunciaturi quicquid dicere, opponere, proponere, seu eciam accusare vellent contra dictum clericum, quibus parati eramus facere justicie complementum. Et nichilominus tercio ex habundanti edito perhemptorio pro omnibus, modo et forma predictis, cum intimacione in quolibet edito ex parte nostra facta quod, sive venerint sive non, nos in dicto negocio procederemus prout esset racionis, justicia mediante.
Ad quos dies et locum, intervalla legitima continentes, licet citati, prout per apposicionem sigilli dicti rectoris nobis constitit, nullus comparuerat coram nobis, qui de et super premissis predictum clericum vellet accusare aut contra ipsum proponere, opponere, impetere, vel eciam infamare, vel officium nostrum excitare, dicto clerico personaliter in quolibet edito pro se comparente et prout decuit expectante, et ipsorum et citatorum contumaciam accusante, et per nos contumaces reputari petente, exceptis Dyonisia, relicta defuncti Johannis Tarrasson, et Andrea Gauteron, clerico, qui coram nobis, die Sabbati post Translacionem beati Nicholai maii, personaliter comparuerunt. Quos et eorum quemlibet diligenter interrogavimus utrum vellent aliquid dicere, opponere, proponere seu eciam accusare contra dictum clericum, vel eciam officium nostrum excitare, qui responderunt et eorum quilibet in juramentis suis quod non, cum nichil scirent contra dictum clericum de objectis, ymo credebant ipsum de predictis objectis esse penitus innocentem. Quibus et eorum cuilibet nos officialis predictus silencium perpetuum imposuimus, et dictos citatos non comparentes et a nobis competenter expectatos, justicia mediante, de dictis diebus et eorum quolibet reputavimus contumaces. Et quia nullus alius comparuit coram nobis, [p. 28] qui predictum clericum vellet super premissis accusare, impetere, infamare vel officium nostrum excitare, ne aliquid de contingentibus obmittere videremus, nos voluimus de premissis investigare et inquirere ex mero nostro officio, ob dictorum criminum innanitatem, omnimodam veritatem et, re cognita, delinquentis ferire culpam vel absolvere innocentem, ut de cetero labiis cujuslibet et cunctis malignorum latratibus hostium circonstancie imponatur, et ne dicti clerici fama imposterum subgillari valeat vel aliqualiter denigrari.
Propter quod Johannes Ferjoin, clericus, promotor in causa officii et de mandato nostro, contra dictum clericum coram nobis articulos dedit, formam que sequitur continentes :
Dicit et proponit in judicio coram vobis, officiali Lucionensi, Johannes Ferjoin, clericus, promotor in causa officii, nobis ex officio nostro procedentibus, contra Franciscum Racodet, clericum, reum, quod idem reus, spiritu nequicie imbutus, pensatis insidiis, Johannem Tarrasson in villa de Naleriis in tantum et nequiter vulneravit, quod idem Johannes continuo expiravit, seu dictus clericus ad interficiendum dictum Johannem opem, favorem, auxilium, consilium prebuit ac juvamen, seu dictum homicidium, ejus factum nomine, ratum et gratum habuit atque firmum.
Quare petebat idem promotor, probato prius quod sibi sufficiat de premissis, dictum clericum reum velut homicidam puniri seu eidem penitenciam imponi, secundum jus et justiciam et canonicas sanctiones, nostrum officium super hoc implorando, maxime cum dictus reus premissa compet[enter] confessus fuerit fore vera, sicque de et super ipsis publica vox et fama [laborarent]5, et adeo sint notoria et manifesta quod sub dissimulacione nequiverit [p. 29] preteriri. Protestans dictus promotor quod non astringit se ad omnia et singula premissa probandum, sed tantum ad id vel ad ea que sibi sufficient et probari poterint de premissis.
Quibus articulis lectis et propositis coram nobis, respondit dictus reus contenta in eisdem articulis vera non esse, et petita fieri non debere. Demum jurato de calumpnia hinc et inde posito et responso per venerabiles et discretos viros Johannem Ycheti et Guillelmum Pebicelli, clericos, notarios curie nostre juratos, de et super premissis propositis et fama ejusdem, ad locum descenderunt, die Lune ante festum Consecrationis corporis Christi et aliis diebus sequentibus ad hoc necessariis, de crimine inquirendo. Quibus commissariis nostris, ad recipiendum testes quos dictus promotor producere voluerit, dicta die et aliis sequentibus, et examinandum, et ad absolvendum primitus ad cautelam, si necesse fuerit, vocatis in recepcione dictorum testium superius in dictis litteris nominatis, committimus vices nostras. Dicti autem commissarii nostri quicquid de et super premissis invenerint, die Sabbati post festum Consecrationis corporis Christi, nobis retulerunt, sub signis suis et sigillis fideliter interclusum. Qua die Sabbati, dicto promotore et dicto reo clerico assignatis, visuris et audituris publicacionem fieri testium coram dictis commissariis, interim ad producendum procedendumque ulterius, ut fuerit racionis, data dies Sabbati ante Penthecostem Domini. Qua die, protestatus fuit idem reus, in casu quo ejus opinionem contigeret denigrari, de probando et approbando suam bonam famam, et qua eciam die dictum reum recredimus usque ad dictum diem Sabbati, sub ydonea caucione, anno Domini millesimo CCCmo quinquagesimo secundo. Liteque super dictis articulis legitime contestata, juratoquede calumpnia, posito et responso hinc inde, ut prefertur, pluribusque testibus ex parte dicti promotoris dicti domini episcopi super dictis articulis, pro parte ipsius et ex officio nostro, ut predicitur, [p. 30] contra dictum clericum datis, productis, juratis et receptis, et diligenter examinatis, et eorum depositionibus fideliter in scriptis redactis et demum publicatis, pluribusque diebus assignatis, datis et factis in negocio antedicto, tandem nos officialis predictus, cum solerti diligentia et fideli instigacione, tocius acta judicii plenius recensentes, quia nec per solertem inquisicionem nec dictam testium vel partis confessionem, aut per facti evidenciam, aut presumpcionem violentie vel alias nobis constare potuit quod dictus clericus predicta crimina aut ipsorum aliquod commiserit vel perpetraverit, aut ad committendum et perpetrandum auxilium, consilium, opem prestiterit vel juvamen, vel eciam quod super ipsis vel ipsorum aliquo dici deberet infamatus, aut laboraret infamia contra ipsum, ymo per deposiciones dictorum testium, ex parte dicti promotoris in causa predicta productorum, nobis evidenter constitit atque constat dictum clericum esse penitus innocentem de premissis et esse bone fame et conversacionis honeste, assignavimus dictis partibus coram nobis diem Martis post festum apostolorum Petri et Pauli, ad diffiniendum in dicta causa, si comode diffiniri posset. Quibus sic actis, dictis partibus coram nobis personaliter comparentibus, a nobis supplicantibus, ac eciam requirentibus cum instancia diffiniri, concluso et renunciato primitus hinc et inde ; nos, visis processibus, diligenter examinatis et omnibus aliis que nos movebant et movere poterant et debebant, nollentes ulterius dictum negocium tenere diucius in suspenso, communicato proborum virorum consilio et diligenti deliberacione habita cum peritis, ad diffinitivam sentenciam processimus in hunc modum :
In nomine Domini, amen. Quia, visis et diligenter inspectis actis et processibus dicte cause, per ea que vidimus et que coram nobis acta fuerunt, nobis non constitit neque constat, prout decet, de contentis in dictis articulis coram [p. 31] nobis datis per dictum promotorem dicti reverendi domini Lucionensis episcopi contra te, Franciscum Racodet, clericum, ad finem et effectum contentos in eisdem; quinymo nobis constitit et constat te esse et fuisse penitus innocentem de et super contentis in dictis articulis; idcirco te de et super contentis in eisdem, per dictum promotorem contra te coram nobis datis, sententialiter et per nostram diffinitivam sentenciam absolvimus in hiis scriptis, justicia mediante, et te et bona tua restituimus, prout possumus et debemus, pristine libertati, dicto promotori et aliis procuratoribus et promotoribus curie nostre super dictis articulis et dependentiis ab eisdem perpetuum silencium imponentes. Has vero presentes litteras seu diffinitivam sentenciam per Jacobum Beacoste, clericum, [curie] nostre Lucionensis publicum auctoritate imperiali notarium infrascriptum, scribi et in publicam formam redigi fecimus et mandavimus, qui eas de mandato nostro scripsit seu scribi fecit, et ad requestam dicti Francisci Racodet in hanc formam publicam redegit signoque solito consignavit, cui fidem indubiam super hoc et ad majora adhibuimus pleniorem. In quorum omnium testimonium, nos officialis predictus signum nostrum, una cum sigillo curie nostre quo ad contractus utitur, et cum subscriptione dicti publici notarii, hiis presentibus litteris apponi fecimus, ad perpetuam memoriam rei geste et ad majorem roboris firmitatem. Acta fuerunt hec apud Lucionem, in audiencia Lucionensi, dicta die Martis post festum apostolorum Petri et Pauli, hora causarum, anno ab Incarnacione Domini millesimo CCCmo quinquagesimo secundo, indictione quinta, pontifficatus sanctissimi in Christo patris ac domini nostri domini Clementis, divina providentia pape sexti, anno decimo6. Presentibus discretis viris magistris Mauricio [p. 32] Barrillaudi, Francisco Grassini, Stephano Pictavini, Guillelmo Richardi, Petro Bertholomei, jurisperitis, Stephano Catuys, Philippo Chaon, Johanne Percheti, Symone Stoup, in dicta audiencia notariis, ac pluribus aliis ad hoc vocatis testibus et rogatis.
Et ego Jacobus Beacoste, clericus Lucionensis diocesis, publicus auctoritate imperiali notarius, predicte sentencie diffinitive et prolacioni ejusdem, ac omnibus et singulis aliis premissis, dum sic agerentur et fierent per dictum dominum officialem, una cum dictis testibus presens fui presensque instrumentum propria manu scripsi, in hancque publicam formam redegi, signoque meo solito signavi, in testimonium premissorum, requisitus et rogatus.
Quas quidem litteras ac omnia et singula in eis contenta, ratas et gratas habentes, eas et ea volumus, laudamus, approbamus et de gracia speciali auctoritateque nostra, in quantum rite et juste acta fuerunt et in rem transierunt judicatam, tenore presentium confirmamus. Dantes harum serie in mandatis universis justiciariis nostris, vel eorum loca tenentibus, presentibus et futuris, et cuilibet ipsorum, prout ad eum pertinuerit, quatinus dictum Franciscum Racodet, in preinsertis litteris nominatum, nostra presenti gratia et confirmacione uti pacifice faciant et gaudere, ipsum in contrarium nullatenus molestando, nec a quoquam molestari permittendo. Quod ut firmum et stabile perpetuo perseveret, nostrum presentibus litteris fecimus apponi sigillum. Jure nostro et alieno in omnibus semper salvo. Datum Parisius, mense octobris anno Domini millesimo CCCmo nonagesimo, et regni nostri undecimo. Per regem, ad relacionem consilii. J. de Conflans.


1 Renaud de Thouars, troisième fils d'Hugues de Thouars, seigneur de Pouzauges, et d'Isabeau de Noyers, dame de Tiffauges, fut évêque de Luçon du 16 mai 1334 au 12 (alias 18) mars 1353, date de sa mort. (Voy. Gallia christ., t. II, col. 1408.) L'écart considérable (près de quarante ans) qui existe entre la date de la sentence et celle de la confirmation nous avait fait supposer d'abord que cette lettre R. pouvait bien être une faute du scribe ; mais tous les éléments de l'acte concourent à établir qu'il émane bien réellement de Renaud de Thouars. Il a été question déjà de ce personnage dans notre tome II, Introduction, p. XLV, et dans le tome III, p. 248-249.
2 Le chef de la famille Racodet, prénommé aussi François, habitait le château de Nalliers près Sainte-Hermine, en 1320, suivant la généalogie publiée par MM. Beauchet-Filleau (Dict. des familles du Poitou, anc. édit., t. II, p. 578). Voir sur différents membres de cette famille, dans le volume précédent, la note de la p. 431. Nous devons y ajouter Renaud Racodet, valet, qui rendit aveu, le 12 novembre 1418, à cause de Gillette de Thorigné ou Thorigny (Torgné), sa femme, de son hébergement nommé Lavau, sis en la ville de Fon- tenay-le-Comte, qu'il tenait du comte de Poitou à foi et hommage lige et au devoir de rachat. (Arch. nat., P. 1145, pl. 48.)
3 Savary III de Vivonne, seigneur de Thors, Aubigny, Faye, les Essarts, etc., fils de Savary II et d'Eschive de Rochefort, mort vers le mois de septembre 1367. (Voy. notre tome II, p. 159, note.)
4 De 1353 à 1355, un Jean de Fontbernier était poursuivi au Parlement par Simon Rousseau et le procureur du roi, avec Jean de Beaumont, sr de Bressuire, Jean Jousseaume, Geoffroy de Cologne, Jean des Loges, Geoffroy Soteau, et autres, pour excès, attentats, injures, roberies, sauvegarde enfreinte contre la personne et les biens dudit Rousseau. (Arrêts de procédure, X2A 6, fol. 17 v°, 50, 89, 112, 202 v°; X1A 15, fol. 253 v°).
5 Mot omis
6 C'est-à-dire le 1er juillet 1352. Cependant on doit faire observer que la dernière année du pontificat de Clément VI s'étendant du 19 mai 1351 au 18 mai 1352, il devrait y avoir ici undecimo au lieu de decimo.